Nederland staat voor een ongekende opgave: de elektrificatie versnelt in hoog tempo, maar loopt tegen grenzen aan vanwege de beperkte capaciteit van het elektriciteitsnet. Het onlangs verschenen rapport “Schakelen naar de toekomst – IBO Bekostiging Elektriciteitsinfrastructuur” biedt een analyse en beleidsopties om investeringen beter te sturen, kostenstijgingen te dempen en de energierekening rechtvaardiger te verdelen. Energie-Nederland ziet veelbelovende mogelijkheden in het rapport en benoemt enkele aandachtspunten voor een succesvolle uitvoering. 

Demp de nettarieven 
Het IBO benadrukt het belang van het dempen van nettarieven, zodat toekomstige kosten niet volledig op de huidige gebruikers drukken. Energie-Nederland pleit daar al langer voor. Het rapport stelt voor dit te realiseren door subsidies voor het net op zee en het gebruik van een amortisatiefonds, waarbij de kosten via staatsleningen over een langere periode worden gespreid. Dergelijke maatregelen maken elektrificatie haalbaarder en bevorderen de energietransitie. 
 
Europese harmonisatie is essentieel 
Daarnaast benadrukt het rapport terecht het belang van Europese harmonisatie van nettarieven. Nederland kent momenteel relatief zeer hoge tarieven, wat leidt tot concurrentienadelen voor elektrolyse en batterijopslag, maar ook breder voor de industrie ten opzichte van landen zoals Duitsland en België. Harmonisatie van tarieven zorgt voor een eerlijker speelveld en een betere concurrentiepositie voor bedrijven in Nederland. Daarbij past ook het voorstel om de energiebelasting op elektriciteit te verlagen voor zowel huishoudens als bedrijven. Hiermee wordt de belasting op elektriciteit dichter bij die op aardgas gebracht, wat noodzakelijk is om elektrificatie aantrekkelijker te maken. 

Sociaal tarief complex en inefficiënt 
Energie-Nederland benadrukt dat inkomensondersteuning voor kwetsbare huishoudens primair een taak van de overheid is.  Energiebedrijven beschikken slechts over beperkte mogelijkheden om specifieke groepen gericht te ondersteunen vanwege privacybeperkingen. Een maatregel als een sociaal tarief is daarmee zeer complex en inefficiënt. 

Intensiever en flexibeler gebruik van het net 
Een belangrijke constatering van het IBO is dat intensiever gebruik van het bestaande elektriciteitsnet benodigde investeringen aanzienlijk kan beperken. Energie-Nederland onderschrijft deze visie en ziet duidelijke kansen om bestaande infrastructuur slimmer in te zetten via betere bemetering en tijdelijke hogere belastbaarheid van de netten. 
 
Hoewel het rapport flexibilisering bij kleinverbruikers noemt als kansrijk, wijst Energie-Nederland erop dat nog meer complexiteit van de energierekening moet worden voorkomen. Het aanpassingsvermogen rond de piekmomenten van het net is bij huishoudens en kleinere bedrijven beperkt. Het grootste potentieel zit bij kleinverbruikers bij elektrisch laden. Energie-Nederland zou graag zien dat we gericht daarop sturen om de complexiteit en eventuele negatieve neveneffecten voor huishoudens te beperken. Bij grootverbruikers is er meer flexibiliteitspotentieel, maar dit vereist een zorgvuldige integrale kostenafweging. Verplichte flexibilisering zonder compensatie voor bijvoorbeeld aansluitingen van offshore windparken, kan de economische haalbaarheid van deze projecten negatief beïnvloeden. Dit blijkt ook uit het onlangs verschenen Baringa-onderzoek. 

Internationaal verdelen van kosten 
Het IBO benadrukt terecht het belang van het beter benutten van Europese instrumenten voor grensoverschrijdende kostenverdeling van elektriciteitsinfrastructuur. Voor infrastructuurprojecten die een internationaal belang dienen kunnen bijvoorbeeld afspraken gemaakt worden over de verdeling van de kosten tussen Europese landen. Deze zogenaamde Cross-Border Cost Allocation (CBCA) regeling zorgt ervoor dat dit gestructureerd gebeurt. Energie-Nederland wijst specifiek op het potentieel van deze regeling. Ook de regeling die ervoor zorgt dat Europese netbeheerders elkaar vergoeden voor het gebruik van elkaars netwerken kan beter benut worden. 

Net op zee is Europees algemeen belang 
Het Nederlandse Net op Zee is een sterke kandidaat om erkend te worden als Infrastructure Project of Common Interest (IPC), met andere woorden infrastructuur die een algemeen Europees belang dient en niet alleen een Nederlands belang. Dit biedt kansen om met buurlanden afspraken te maken over hun financiële bijdragen aan het Nederlandse offshore netwerk en kan zodoende een bijdrage leveren aan het dempen van de alsmaar stijgende netkosten. 
 
Invoedingstarief verhoogt productiekosten  
Energie-Nederland waarschuwt nadrukkelijk tegen de invoering van een invoedingstarief (producententarief). Dit tarief verhoogt de productiekosten in Nederland, waardoor de concurrentiepositie van Nederlandse producenten nog verder verslechtert en de energietransitie vertraagt. De export van elektriciteit zal afnemen, terwijl de import juist toeneemt. Het Aurora-rapport (oktober 2024) concludeert dat een invoedingstarief uiteindelijk leidt tot hogere kosten voor de eindgebruiker.  
 
Conclusie 
Het IBO-rapport biedt waardevolle inzichten en beleidsopties voor een toekomstbestendig elektriciteitssysteem. Voor een succesvolle uitvoering is het echter essentieel om specifieke aandachtspunten rondom flexibiliteit, inkomensondersteuning en internationale samenwerking zorgvuldig aan te pakken, met actieve betrokkenheid van marktpartijen en gebruikers. Energie-Nederland staat klaar om hieraan uitvoering te geven.