Marktwerking elektriciteit & gas

Standpunt marktwerking elektriciteit & gas

Standpunt Marktwerking

Energie-Nederland is vóór een vrije, verantwoorde marktwerking met adequaat toezicht. De verschillende energiebedrijven kunnen zo bijdragen aan een duurzaam, betrouwbaar en betaalbaar energiesysteem voor de Nederlandse samenleving. Energiebedrijven kunnen daarbij zowel privaat als publiek eigendom zijn.

Een vrije energiemarkt heeft drie belangrijke voordelen opgeleverd:

Ieder huishouden en elke onderneming kan als klant zelf kiezen tussen de verschillende energieleveranciers. Met uitsluiting van warmtenetten, omdat klanten aangewezen zijn op leveranciers in de buurt. Warmte is gebonden aan een lokale (opwek)bron.
Energiebedrijven investeren consistent in innovatie en verduurzaming van het energiesysteem. Dit geldt voor de korte én de lange termijn.
De kennis en kunde van concurrerende energiebedrijven maakt de energietransitie efficiënter en sneller haalbaar. Energie is ook minder duur door het kostenbewustzijn als gevolg van onderlinge concurrentie. Voor warmte geldt dat er marktwerking (concurrentie) is om het netwerk en niet op het netwerk.

Een vrije energiemarkt heeft als belangrijkste voordeel dat klanten zelf kunnen kiezen waar ze hun energie afnemen of van welke energiedrager ze gebruik willen maken. Energiebedrijven ontwikkelen voortdurend hun gespecialiseerde kennis en innovatiekracht. Dat doen ze om energie zo goed mogelijk, betaalbaar en duurzaam te kunnen aanbieden. De onderlinge concurrentie en het kostenbewustzijn van energiebedrijven maakt onze energiebedrijven efficiënter. De prijzen kunnen daardoor zo laag mogelijke worden gehouden. Daarnaast kan er meer en sneller geïnvesteerd worden in nieuwe duurzame vormen van energie. Dat gebeurt in samenwerking met de overheid en de toezichthouder. Ook dat past bij een vrije Nederlandse energiemarkt.

Standpunt Marktprocessen

Energie-Nederland is voorstander van marktprocessen waarbij de risico’s liggen bij de partijen die deze risico’s kunnen beperken. Of Energie-Nederland is voorstander van marktprocessen die marktwerking zo min mogelijk verstoren. Dit wordt bereikt door de incentives accuraat en real-time bij de betreffende partijen te leggen, bijvoorbeeld via slimme meter allocatie.

Standpunt Herziening ontwerp EU-elektriciteitsmarkt

Op initiatief van de Europese Commissie wordt het ontwerp van de Europese elektriciteitsmarkt hervormd. Het is positief dat er geen extreme ingrepen in de elektriciteitsmarkt worden voorgesteld. Marktwerking zorgt voor vrije prijsvorming en dat is de beste basis voor lagere energieprijzen voor de consument. Energie-Nederland steunt de voorstellen voor beter toezicht op leveranciers. We wijzen wel de verplichting af om vaste prijscontracten te moeten aanbieden. Zeker als er geen correcte opzegvergoeding geldt.

De heffing op infra-marginale inkomsten van hernieuwbare energie wordt niet structureel. Daarvan was eerder wel sprake. Energie-Nederland was tegen de invoering van zo’n heffing. Dit belemmert onder andere investeringen in hernieuwbare energie, terwijl die zo hard nodig zijn voor de energie- en klimaattransitie.

De Europese Commissie heeft voorgesteld dat lidstaten ruimte krijgen voor ondersteuning van investeringen in duurzame productie en in flexibiliteit. Dat is positief. Het is wel de vraag of de zogenaamde Contract for Difference (CfD)* nodig is als enige instrument om hernieuwbare energie te stimuleren.

Ook wil Energie-Nederland geen nationale doelstellingen voor flexibiliteit uit vraagrespons en opslag. Dat miskent dat flexibiliteit ook door productie kan worden geleverd. Flexibiliteit is geen doel op zich. Wel moeten eventuele drempels voor de levering van flexibiliteit worden weggenomen.

De EU-voorstellen kunnen tot onnodige regelgeving leiden. Het is bijvoorbeeld niet wenselijk om een ‘peak shaving’ product in te voeren dat door de landelijke netbeheerder kan worden ingezet. Het opvangen van vraagpieken gedurende de dag, wordt al door de markt uitgevoerd.

Ook is het onnodig om zogenaamde ‘virtual trading hubs’ in te voeren. In EU-verband wordt nu bestudeerd of de huidige indeling in biedzones moet worden aangepast. Eerst moet dat onderzoek worden uitgevoerd op basis van een deugdelijke methode.

*Een CFD (Contract For Difference) is een financieel product waarmee geprofiteerd kan worden van een koersstijging of -daling van een onderliggend product. Het is een contract tussen koper en verkoper. In dit geval gaat het om een contract tussen producent en de staat, waarbij de staat de producent betaalt bij lage marktprijzen en de producent betaalt bij hoge marktprijzen.

Standpunt Marktinterventies

1. Marktinterventies
Energie-Nederland is vóór een vrije, verantwoorde marktwerking met adequaat toezicht. De verschillende energiebedrijven kunnen zo bijdragen aan een duurzaam, betrouwbaar en betaalbaar energiesysteem voor de Nederlandse samenleving. Energiebedrijven kunnen daarbij zowel privaat als publiek eigendom zijn.

Mede veroorzaakt door de recente energiecrisis, zijn er door de rijksoverheid maar ook op Europees niveau interventies in de markt gedaan zoals het invoeren van een prijsplafond in 2023 in Nederland, het besluit om op Europees niveau gas in te kopen en de invoering van een inframarginale heffing.

1.1 Prijsplafond EU gasmarkt
Net als de Nederlandse overheid, is Energie-Nederland altijd tegen een prijsplafond geweest op de internationale groothandelsmarkt voor gas. Het lost de oorzaak van het probleem niet op; schaarste leidt nu eenmaal tot een hoge prijs. Het door de EU genomen besluit van een prijsplafond is zorgelijk. Het werkt volgens Energie-Nederland averechts.  

Een prijsplafond neemt de prikkel weg om energie te besparen. En leveranciers kunnen ervoor kiezen om het gas elders in de wereld voor een hogere prijs te leveren. Er kan dus fysieke schaarste ontstaan. En dat is mogelijk nog schadelijker dan een hoge prijs.  

Het aanbod moet vergroot worden en de vraag verminderd. Dan komt de markt weer in balans. Dit betekent onder andere dat het voor gasstromen die al naar andere bestemmingen onderweg waren, aantrekkelijk moet zijn om de afslag Europa te kiezen. Het prijsplafond vergroot het risico dat LNG-tankers Europa mijden.  

1.2 Gezamenlijke gasinkoop EU
De beweegredenen om gezamenlijk gas in te kopen, zijn twijfelachtig. Energie-Nederland vindt het logisch dat de gasprijs uitzonderlijk hoog is. Plotseling wordt in de EU namelijk vrijwel geen gas meer geleverd door de grootste leverancier Rusland. De kans is groot dat gezamenlijk inkopen een averechts effect heeft en uiteindelijk leidt tot hogere kosten. De huidige hoge gasprijzen zijn immers het gevolg van schaarste. Met het gezamenlijk inkopen van gas, los je dat niet op.

1.3 Infra-marginale heffing
Energie-Nederland steunt het idee dat de overheid kwetsbare groepen en industrie compenseert voor de hoge energieprijzen. We vinden het echter een slechte keuze om de compensatie te financieren met een infra-marginale elektriciteitsheffing; een nieuwe en complexe belastingmaatregel. Via bestaande belastinginstrumenten kan dat beter en eerlijker.

De infra-marginale heffing werkt bovendien averechts. Het beperkt de financiële ruimte om te kunnen investeren in hernieuwbare energie als zon en wind. Terwijl juist de vlotte uitbouw van hernieuwbare energie de invloed van hoge gasprijzen op de energierekening zo snel mogelijk beperkt.

De heffing moet juridisch juist worden geïmplementeerd. Dat betekent bijvoorbeeld dat alleen werkelijke marktinkomsten moeten worden belast, dat de inzet van productiemiddelen zo min mogelijk worden verstoord en dat de regeling zo eenvoudig en eenduidig mogelijk moet zijn. Met name de manier waarop producenten die onderdeel zijn van een geïntegreerd energiebedrijf belast gaan worden, pakt verkeerd uit. Energie-Nederland vindt dat producenten de mogelijkheid moeten krijgen hun marktinkomsten te bepalen aan de hand van hun interne transacties. Wet- en regelgeving bevatten genoeg uitgangspunten en bepalingen die garanderen dat zulke transacties marktconform zijn.

Standpunt Capaciteitsmechanisme

Door de toenemende inzet van hernieuwbare energiebronnen wordt de elektriciteitsproductie afhankelijker van weersomstandigheden en daardoor wisselvalliger. Om de leveringszekerheid te waarborgen, kan gekozen worden voor de invoering van een zogenaamd ‘capaciteitsmechanisme’. Een capaciteitsmechanisme is een systeem dat ervoor zorgt dat er altijd voldoende elektriciteitsproductiecapaciteit beschikbaar is om aan de vraag te voldoen.

Tijdens periodes met veel hernieuwbare opwekking is de elektriciteitsprijs zo laag dat productie uit fossiele bronnen niet rendabel is. Dit kan ertoe leiden dat deze centrales op den duur sluiten. Daardoor kan het op momenten met weinig zon en wind gebeuren dat er onvoldoende elektriciteit beschikbaar is om aan de vraag te voldoen, hetgeen leveringszekerheid in gevaar kan brengen. Via een capaciteitsmechanisme maakt de overheid afspraken met energieproducenten voor het beschikbaar stellen van productiecapaciteit die ingezet kan worden op momenten van schaarste.

In Nederland bestaat op dit moment geen capaciteitsmechanisme. In sommige van onze buurlanden, zoals België, is dat wel het geval. Vanaf 2028 wil ook Duitsland een capaciteitsmechanisme implementeren. In de gasmarkt komen capaciteitsmechanismen minder vaak voor, omdat deze markt veel meer opslagcapaciteit heeft dan de elektriciteitsmarkt.